– Аўсянка – гэта асаблівы выпадак. Яе можна любіць ці не. Я да яе стаўлюся абыякава, гэта вельмі дзіўны сняданак, – кажа Святлана Ціханоўская і ўсміхаецца.

Мы сядзім у тым самым кабінеце, які неаднаразова бачылі ў ейным «Тэлеграме». За спінай Святланы – вялікі, ручной працы бел-чырвона-белы сцяг, за акном шэра, а ў дыктафонны запіс уядаецца гук дажджу. Мы дамаўляемся, што пытанняў аб палітыцы ў размове не будзе.

– Пагаворым пра закуліссе і працягнем тэму сняданку. Што раніцай гатуе Святлана Ціханоўская?

– Гатую? Гучна сказана! Звычайна гэта якая-небудзь банальшчына: гарбата і бутэрброд – тое, што ёсць у лядоўні. Людзі ж – яны гультаяватыя, лепш 15 хвілінаў паспаць, чым пад'есці. Я таксама з гэтай катэгорыі. Часам паснедаць не паспяваю і ўжо ў офісе «даганяюся» гарбатаю ці кавай. Кавы не люблю асабліва, але п'ю, бо бадзёрыць.

Раніца Святланы Ціханоўскай пачынаецца а 6:30. На рыхтаванне да працоўнага дня сыходзіць паўтары гадзіны, да 8:00 — час будзіць дзяцей. Старэйшы Карней устае сам, а вось 5-гадовая Агнія прачынацца рана не любіць. У ход ідуць «абдымачкі-пацалуначкі» і козыт.

– Ты мая булачка? Не! Ты мой піражочак? Не! Ты мая пацерка? Не! Ма-а-ама! Такая вось у нас гульня, каб раніца не пачыналася са слёзаў. З дзецьмі мне лёгка, таму спрэчак у нас амаль не бывае. Часам, калі Агнія не слухаецца, я лічу: Агнія, раз... І яна тут жа бяжыць рабіць тое, пра што я прасіла.

Святлана кажа, што задаволеная арганізаваным харчаваннем у школе Карнея і садку Агніі. І прызнаецца, што, напэўна, таму і дазваляе малодшай снедаць шакаладнымі шматкамі з малаком.

– Вашыя чытачы, напэўна, скажуць, што я дрэнная маці, калі дазваляю такія сняданкі. Але я супакойваю сябе тым, што ў садку здаровая ежа. Дадаткова дзеці бяруць перакус з сухафруктаў і несалодкага печыва. Ніякага шакаладу, замест яго – морква і гародніна. Мне вельмі падабаецца такое стаўленне да харчавання.

Яшчэ я радая, што сын знаёміцца з новым фарматам навучання. Гэта не значыць, што беларускія настаўнікі дрэнныя. На жаль, нашая сістэма пабудаваная так, што настаўнік не вучыць, а запаўняе кучу паперак, справаздачы піша бясконца і не знаходзіць часу на дзяцей праз сваю загружанасць. Ёсць праграма – трымайся яе, ніякай магчымасці крэатыўна падысці да працы. Мне падабаецца падыход, калі школа – гэта магчымасць даведацца нешта новае, а не двойка за няведанне.

Трохі сорамна, што я не актыўна ўцягнутая ў навучальны працэс сына. Але, можа, гэта і да лепшага. У Беларусі я вельмі апекавалася Карнеем, пастаянна дапамагала з урокамі, а тут ён сам нясе адказнасць за тое, што робіць.

– Дзеці пытаюцца пра Сяргея?

– Старэйшы ведае, што тата ў турме, бо змагаецца з Лукашэнкам-прусаком. Для Агніі тата заўсёды быў у камандзіроўцы, але заўсёды перадаваў падарункі на дзень нараджэння і Новы год. Аднойчы Карней не вытрымаў і сказаў: «Тата не ў камандзіроўцы, тата ў турме». «Тата ў турме? А калі ён прыедзе?» – 5-гадовае дзіця не разумее, што такое турма. Можа, гэта назва гораду якога-небудзь. Не ведаю, магчыма, брат ужо ўсё патлумачыў. Але я лічу, што гэта лішнія перажыванні для дзіцяці.

Пакуль мы размаўляем, Святлана шукае ў тэлефоне фатаграфію сцяны з творчасцю Агніі. Кожны дзень яна малюе тату і ўсю сям'ю разам. Цікавімся, ці думае Святлана аддаць яе ў гурток.

– І сама вадзіла б, але пакуль што ёсць час толькі прыйсці абняць перад сном, а ў суботу крыху даўжэй паляжаць у ложку з прыемнасцю.

— Гэта значыць, вас закранаюць каментары прапагандыстаў?

— Я ўжо навучылася абстрагавацца ад усяго. Але пачуць: «Вунь, як яна прыбралася» – хіба прыемна? Я лічу, што прыехаць на сустрэчу з Мэркель у джынсах было б як мінімум непаважліва. Таму радая, што пазнаёмілася са стылістам. Таццяна дапамагла сабраць гардэроб, калі на гэта не было грошай. Я да гэтага часу не ведаю, хто даваў вопратку для маіх першых паездак і сустрэчаў.

Мы выходзім з кабінету Святланы і сустракаемся поглядам з Ганнаю Красулінай, ейным прэс-сакратаром. У кожным офісе, дзе працуе штаб, стол Ганны заўсёды стаіць насупраць або побач з дзвярыма Святланы. На стале, як і на большасці сталоў офісу, толькі самыя патрэбныя рэчы: ноўтбук, паперы з запісамі, бел-чырвона-белы сцяг і... кардонная скрынка. «Старэнькая, але затое зручная падстаўка для выхаду онлайн», – усміхаецца Ганна. Пасля пераезду ў Вільню менавіта яна прыняла на сябе галоўны інфармацыйны ўдар — ейны нумар быў першым кантактам для сувязі са Святланаю.

– Адна рэч, калі людзі звярталіся па дапамогу. Але бывала па-рознаму: некаторыя тэлефанавалі і з наездамі, і з матам, і з п'яным трызненнем. А колькі было спробаў узламаць мае сацыяльныя сеткі і пошту!

– І як жыць у рэжыме пастаяннай атакі?

– Класна! Адчуваеш сябе важнаю і патрэбнаю. А наагул гэта ўсё нават больш зараджае, чым злуе. Праўда, на ноч я ўсё ж навучылася ставіць тэлефон у авіярэжым. Калі ўжо зусім шчыра, то дапамагае логіка. Калі камусьці ва ўладах ты перашкаджаеш – значыць, добра робіш сваю працу. Я не вядуся на эмоцыі і добра бачу людзей, у тым ліку і журналістаў. Рэдка памыляюся ў людзях і, як правіла, ужо ведаю, чаго чакаць. Святлана таксама навучылася «чытаць» журналістаў, а яны і не здагадваюцца, думаюць, што гэта яны яе вывучаюць, а насамрэч і яна іх таксама.

– Вы працуеце са Святланай ужо год. Які яна чалавек?

– Моцны чалавек. Цэльны. І мэтанакіраваны. Ніколі не спазняецца, дакладна прытрымліваецца раскладу. Аднойчы была справа, яна ўскіпела і сышла з офісу: «Ах так? Тады давайце самі, без мяне». А праз гадзіну ў нас паводле плану інтэрв'ю. Я не ведаю, што рабіць... Але роўна праз гадзіну Святлана была на месцы і мела размову з журналістамі. Яна разумее, якая на ёй ляжыць адказнасць, і дэталёва заглыбляецца ўва ўсё, што робіць.

– А як Святлана адрэагавала на сітуацыю ў ЦВК?

– Ну, я бачыла толькі вынік праз некалькі дзён. Святлана была ў шоку і не магла гаварыць. З ёй зрабілі тое ж, што з Раманчуком у 2010 годзе – прымусілі запісаць відэа. Але за дзесяць гадоў беларусы змяніліся. Дый у ЦВК у жніўні 2020 года перад імі быў іншы чалавек. Святлана змагалася за тое, што чытаць, а што не чытаць на камеру. І абараніла сябе! Не ведаю, што здарылася, чаму ёй гэта даравалі. Хутчэй за ўсё, адыграла ролю звычайнае для ўладаў Беларусі грэблівае стаўленне да жанчыны. А Ціханоўская не толькі аказалася годным супраціўнікам, але і паказала такі ўзровень трываласці і моц асобы, якімі не кожны мужчына валодае. І ў нас цяпер такі лідар... Ганаруся!

Ведаеце, нас часта пытаюць, што мы зрабілі для палітвязняў з-за мяжы. Святлана адчувае боль людзей кожнаю клеткаю свайго цела. У офісе няма святкаванняў, карпаратываў. Калі хтосьці сустракае дзень нараджэння, гучыць толькі адно зычэнне: «Усе наступныя дні нараджэння адзначаць толькі ўдома, у Беларусі». Нават падбор адзення для паездак і выступаў Святланы быў спачатку амаль прымусовым. Але прэзідэнт павінен адпавядаць і прэзентаваць сваю краіну годна.

Мы ў Вільні апынуліся не на свае жаданне і выбар. Псіхалагічны і эмацыйны стан, у якім мы застаемся, шмат хто з адмыслоўцаў назаве няправільным. Але мы не можам працаваць інакш, мы тут не для таго, каб забаўляцца.

Да тэмы вобразу Святланы мы вяртаемся наступным днём падчас невялікай фотасесіі. Нагода – фатаграфія з Рыму, дзе яна на здымку ў белых красоўках. У сацыяльных сетках актыўна каментавалі гэты допіс, шмат хто называў фота «ідэальнаю вокладкаю для музычнага альбому».

– Можа, гэты здымак і праўда выдатная вокладка для альбому музычнага гурта, але не здымак палітыка. Не ведаю, чаму каманда пастанавіла апублікаваць яго.

– А вы адчуваеце сябе гламурнаю?

– Часам гэткая нотка ў нейкіх вобразах прысутнічае. Але ў цэлым такога задання няма. Унутрана я таксама сябе не адчуваю гламурнаю. Лічу, што жанчына павінна выглядаць добра, няважна – у палітыцы яна ці не. Нават нотка сексуальнасці, пададзеная з густам і тактам, у разумных межах, ніколі не перашкодзіць стылю ні жанчыны, ні мужчыны.

– Гэта значыць, што да абцасаў вы ўжо прызвычаіліся?

– Пачынаю прывыкаць, нават сябраваць. Я заўсёды была ўпэўненая, што я і абцасы – гэта нешта звышнатуральнае. Але да ўсяго прызвычайваешся.

Святлана працягвае пазіраваць у лобі офісу, за крок ад нас – ахоўнікі. Марыя Мароз, якая жыве са Святланай у адным доме, кажа, што ўсе ўжо звыкліся з імі, але часам няёмка ўсё роўна бывае. Асабліва калі трэба пайсці ў краму, дадае палітычная дзяячка.

– Як мы, жанчыны, ходзім па крамах? Трэба ж пастаяць, паразглядаць, у руках патрымаць і пакруціць... А тут людзі з табою – няёмка неяк перад імі. Таму з набыткамі, справамі ў хаце і часта нават з дзецьмі мяне вельмі выбаўляе Маша Мароз. Мы вельмі зжыліся сем'ямі праз усе гэтыя падзеі і пераезд. А сама я ўжо выходжу, калі дакладна ведаю, што і дзе я мушу набыць, напрыклад, дзецям. Але нават у такія моманты ў галаве сядзіць: я тут хаджу па крамах, а там людзі ў турмах сядзяць. Не час на гэта цяпер.

– У вашым профілі ў «Інстаграме» часта зʼяўляюцца допісы з заклікамі пісаць палітвязням. Вы самі камусьці пішаце?

– Гэтыя допісы – нашая абавязковая акцыя, бо важна казаць пра людзей. Што датычыць маіх лістоў, то ні адзін з тых, што я напісала Машы Калеснікавай ад рукі, не дайшоў. Электронныя лісты і паштоўка на дзень нараджэння, падобна, таксама. Гэта робіцца адмыслова. Людзі ў турмах мусяць думаць, што пра іх забыліся, што яны нікому не патрэбныя.

– А ў «Інстаграме» на паведамленні адказваеце вы?

– Так. Спачатку чытала каментары і бачыла там шмат бруду. Ведаеце, як бывае: сярод шырокага падтрымання знойдзецца лыжка дзёгцю, а я потым хаджу і пераймаюся цэлы дзень. Але людзі не павінны заставацца без увагі, таму я ўсе паведамленні чытаю. Пішуць шмат, вядома. Можна вылучыць тры асноўныя групы паведамленняў. Парады: што я раблю не так, што трэба зрабіць. Падзякі і падтрыманне. І трэцяя: просьбы дапамагчы. Яны бываюць зусім розныя. Часам гэта просьба звярнуць увагу на сям'ю палітвязняў. І тады я пачынаю высвятляць: хто ім дапамагае – «Вясна», «BySol» ці «Краіна для жыцця». Калі ніхто, то перанакіроўваю, даю кантакты. Часам пішуць, маўляў, мы ажэнімся, і нам будзе вельмі прыемна, калі вы нас павіншуеце.

– Віншуеце?

– Вядома, запісваю відэа. Гэта ж 5–10 хвілінаў, а людзям столькі радасці дае такая простая рэч. «А гэта праўда вы?»Тады запісваю паведамленне голасам у адказ: «Так, гэта насамрэч я, Святлана Ціханоўская». Дзіўна, што людзям так важна са мной пагутарыць. Я якою была, такой і засталася. Напэўна, таму для мяне ўсё гэта так дзіўна.

– Гісторыя з вашым выхадам у эфір да Фёдара Астаповіча (Сумкіна) сталася навіною дня. Як думаеце, чаму?

– Не думала, што гэта зрабіць фурор! Напэўна, таму, што ў мяне няма ўнутранага адчування, што я важная асоба. Чыста па-чалавечы з цікаўнасці захацелася падключыцца. На Астаповіча я даўно была падпісаная ў маім прыватным акаўнце.

– Часта гэтым акаўнтам цяпер карыстаецеся? На каго вы там, акрамя Астаповіча, падпісаная?

– Гэта закрыты акаўнт, на яго амаль няма часу. Калі вам цікава, давайце паглядзім, што ў мяне тут. Навучалка па-англійску, доктар Камароўскі, правільнае харчаванне – сакрэты... Адкуль гэта ў мяне? Незразумела! [Смяецца. – «Белсат»]

– Таму ў вас стаяць на стале слоічкі з вітамінамі?

– Яшчэ ў верасні атрымала такі падарунак з фонду салідарнасці медыкаў, але ўвесь час пра іх забываюся. Я не вельмі арганізаваная ў плане здароўя і не паспяваю сачыць за сабою. Таму слоічкі амаль поўныя. Успомню – вып'ю, а не – ну то не. Ведаеце, калі ёсць 15 хвілінаў на абед, як тут усочыш, што трэба піць да ежы, а што – пасля? Галоўнае – паспець паесці.

На трэці дзень у офісе робіцца зразумелым, што гэта самая папулярная і зманлівая фраза тут. Каб пагаварыць з Франакам Вячоркам, дарадцам Святланы, мы ледзь не ў прымусовым парадку забіраем яго на абед. Звычайна тут замаўляюць ежу ў офіс з дастаўкаю, каб не марнаваць часу. Але для нас Франак робіць вынятак.

– Ты прывёз з сабою што-небудзь з Менску на памяць пра дом? – цікавіцца Аліса.

– Калі ў Беларусі пачаўся ковід, я купіў вялікі камп'ютар, каб было зручна працаваць. Калі затрымалі Ігара Лосіка, стала ясна, што я наступны. Палову маёй валізкі заняў якраз гэты кампʼютар. Толькі ножка тырчала. Я яе скотчам і пенапластам абматаў, каб не зламалася і не пабілася.

А наогул на памяць аб падзеях у Менску я ў чэрвені падабраў чорнае кацяня. Дакладней, у пераходзе ля Камароўкі за сімвалічныя грошы ўзяў у добрыя рукі. Цяпер Шэрлак ператварыўся ў вялізнага кацяру, але застаўся жыць у Менску ў маёй сяброўкі.

– Праз пандэмію шмат кватэраў у Вільні, якія раней здаваліся на содні, здаюцца памесячна. Большасць работнікаў штабу жыве ў такіх кватэрах, бо не трэба падпісваць гадавой дамовы. Каб у любы момант пакінуць гэтае жытло і вярнуцца ў Беларусь. А як ты тут уладкаваўся? – працягвае Аліса.

– Адразу па прыездзе я зняў невялікую кватэру на «Airbnb» і да гэтага часу там. Але ў агульным жыццё кардынальна змянілася. Вельмі мала часу на сон, ніякага асабістага жыцця і... ніякага жыцця [усміхаецца. – «Белсат»]. Усё гэта нагадвае бясконцую перадвыбарчую кампанію, у якой не відаць фіналу, а ты ў падвешаным стане. Першыя месяцы тут – неверагодныя. Было адчуванне, што ад кожнага рашэння залежыць усё. Цяпер ужо прывыклі да рытму, але дазволіць сабе адпачынак ніхто не можа – адразу ж з'яўляецца пачуццё віны. Нейкі час у мяне нават быў сіндром самазванца. Але вось, без сціпласці, я лічу, што апынуўся ў адпаведны час у адпаведным месцы. У мяне былі кантакты з часоў вучобы і падарожжаў, «Тўітэр», які я развіў да 50 тысяч падпісчыкаў з пачатку пратэстаў у Беларусі. Таму «міжнародка» ў штабе стала для мяне ідэальным кірункам. Хоць па факце даводзіцца рабіць усё і адразу.

– Са Святланаю мы гаварылі пра ейныя выступы па-англійску: яна прызналася, што бянтэжыцца сваёй «школьнай правільнасці». Што пра гэта скажаш?

– Яна насамрэч імкнецца гаварыць без памылак, часам запавольваецца, каб усе ўсё зразумелі. Яна шмат слухае і запамінае, не прэтэндуе на вядучую ролю ў размове. Усё, што яна пачуе на сустрэчы ці выпадкова, у будучыні можа стаць пытаннем, дадатковаю заўвагаю ці аргументам у размове.

– А што з эмацыйным выгараннем? Як спраўляецеся?

– Некаторыя ходзяць да псіхолага, у мяне ж няма часу і права на фрустрацыю. Калі я ўпадаю ў дэпрэсію, тое ж адбываецца з Ціханоўскай. Гэта моцна адбіваецца на працы.

Падчас нашага візіту ў штаб у офісе TUT.by адбываецца ператрус і затрымліваюць людзей. Пасля чарговага інтэрв'ю Святлана Ціханоўская ўважліва і засяроджана выслухоўвае ўсё, што ёй гавораць з нагоды экстранае заявы на гэты конт. На пытанне, ці хоча яна ўбачыць тэкст, Святлана адказвае: пакажыце. У нас просяць прабачэння: на сёння гэта ўсё.

Раніца пачынаецца з размовы ў ліфце.

– Учора быў цяжкі дзень: два інтэрвʼю запар, сітуацыя з нашымі калегамі з TUT.by, імгненная рэакцыя. Як сябе адчуваеце?

– Мая раніца часта пачынаецца з адчування дна. Таму ўключаю «Муры», «Я выхожу» – усе нашыя пратэставыя песні, якія слухалі год таму, і напаўняюся энергіяй. Часам музыка і дае мне сілы ўставаць з ложка. Як бы сумна ні гучала, назапасілася стомленасць.

– Вам раілі зноў заклікаць людзей на вулічныя пратэсты?

– Дарадцаў шмат. Пастаянна зʼяўляюцца пытанні, маўляў, а ў Беларусі ўжо ўсё добра, чаму перасталі пратэставаць? А куды клікаць людзей? На забой? Прыходзіцца манеўраваць, распавядаць пра тое, што адбываецца. Цяжка слухаць уколы ад прапаганды ў духу «за чый кошт катаецца Ціханоўская?» Або: «На абцасіках па Рыме ходзіць, калі людзі ў турмах паміраюць». Як быццам я гэтага не разумею і не прачынаюся з думкамі пра гэтых людзей. Але што зменіцца, калі я вярнуся ў Беларусь і сяду?

Гэта нам баліць. Мы з гэтым жывем і думаем, што астатнія робяць гэтак жа. Але гэта не так. Калі мы не будзем казаць пра сваю краіну, свет будзе жыць далей як нічога ніякага. Таму мы і ладзім вялізную колькасць сустрэчаў, заклікаем палітыкаў прасоўваць пытанне Беларусі.

Возьмем Грэцыю – гэта ж іншы свет, са сваймі клопатамі. Каб гэтая краіна падтрымала пастанову ўвесці санкцыі супраць Беларусі, трэба зладзіць прыкладна 20 сустрэчаў з прадстаўнікамі ўсіх палітычных сілаў у краіне.

– Вы сапраўды правялі ў Грэцыі 20 сустрэчаў?

– Каля 10–15. У паездцы мой працоўны дзень звычайна пачынаецца а 8:00, часам а 7:00, заканчваецца а 22:00–23:00. Сустрэча можа доўжыцца 10 хвілінаў, а можа паўтары гадзіны. Прэзідэнт, прэмʼер-міністр, прадстаўнікі партыяў, палітычныя дзеячы, дыяспара... Быць неэмацыйнай у такія моманты проста немагчыма. Як можна, распавядаючы пра Мікіту Залатарова, ведаючы ягоную сітуацыю, быць спакойнай? Я перадаю ўвесь боль беларусаў свету і кожны раз прапускаю праз сябе ўсе пакуты. А дадайце яшчэ чыста фізічны аспект – часам знайсці дзве хвіліны на прыбіральню складана.

– За ўсе гэтыя дні мы заўважылі, што не толькі вы, але і вашая каманда працуе на знос. Перапынкі толькі на абед, няма спакойнага праглядання старонкі ў «Фэйсбуку»…

– Людзі працягваюць працаваць, нягледзячы на выгаранне. У многіх з тых, хто тут, сядзяць блізкія людзі ці сябры, кожнаму баліць за краіну. Падтрымліваем адно аднаго як можам. Галоўнае, каб праца была зробленая. Я часцей за ўсё працую ў кабінеце, але, калі здараюцца свабодныя 10–15 хвілінаў, клічу каго-небудзь з каманды проста так пасядзець і пагаварыць.

– Крыху больш за год таму, таксама ў чэрвені, вы далі сваё першае вялікае інтэрвʼю нашай каляжанцы Кацярыне Андрэевай. З таго моманту ў вас было больш за 1000 сустрэчаў з журналістамі. Ужо прызвычаіліся?

– Першае інтэрвʼю было вельмі ўзрушальным. Але і цяпер не лягчэй. Варта толькі не так выказацца або неканкрэтна сфармуляваць думку – зачэпяцца за кожнае слова. Я да гэтага часу баюся выходзіць у стрым, баюся памыліцца і сказаць лішняе. Вельмі вялікі стрэс.

– Пераглядаеце свае інтэрвʼю пасля?

– Не, але фідбэк ад каманды атрымліваю. Я лепш паслухаю і пагляджу відэа ці падкасты тых, хто застаўся ў Беларусі, каб даведацца, як справы ў краіне. Або пагутару з тымі, хто збег з краіны, зʼехаў на лячэнне або рэабілітацыю. Я разумею, як гэта важна для людзей, як гэта важна для мяне. Мне ж прысвоілі статус моцнай жанчыны, вось трэба спраўляцца.

– Перад Новым годам вы перахварэлі на ковід. Хто за вамі прыглядаў, за дзецьмі? Моцныя жанчыны таксама часам маюць патрэбу ў падтрыманні.

– Гэта былі тры дні ў астрале! Але потым палягчэла. Тут была мая мама, дапамагала мне, супчык у ложак прыносіла. А я потым навагодні зварот запісвала з тэмператураю. Ну так, пайшла. Як я магла не ўстаць і не запісаць?

– Да таго моманту, як выйдзе наш матэрыял, споўніцца год з моманту, як Сяргей Ціханоўскі перабывае ў зняволенні. Якім быў гэты год?

– Як палітык выпадак Сяргея Ціханоўскага я не магу каментаваць асобна ад іншых затрыманняў. А як жонка – гэта год без мужа, год без бацькі для дзяцей. Гэта цяжка ахарактарызаваць.

– А свой год можаце апісаць?

– Часам я саджуся перад сном і ўсведамляю, які, з аднаго боку, на мне ляжыць груз адказнасці, а з другога – груз... скажам так, негатыву, які ліецца з усіх бакоў... калі тысячы людзей працуюць супраць нас, а яшчэ ад сваіх жа прылятае. Я часам, пагарачыўшыся, прапаную стаць на маё месца, бо крытыкаваць заўжды лягчэй. Вучуся быць таўстаскураю ў стаўленні да гнеўных каментароў, шукаю канструктыўную крытыку.

Цяпер барацьба перайшла ў выжыванне. Але гэта не значыць, што ўсе змірыліся. Ці варты быў гэты зрух такіх ахвяраў? Не ведаю. Мне здаецца, што гэта быў гістарычны момант. Калі няма магчымасці павярнуць назад, трэба проста ісці далей. Хтосьці стаміўся і кінуў усё, а хтосьці працягвае змагацца. Таму ў мяне няма права вярнуцца да нармальнага жыцця, сказаўшы, што я зрабіла ўсё магчымае.