Алёна Калнагузенка ўцякала ад вайны двойчы. Першы раз яна спехам з'язджала з Грознага на пачатку 1990-х праз першую чачэнскую, другі – з Луганску ўлетку 2014-га, ратуючыся ад расейскай вайны на Данбасе.

Цяпер яна жыве за чатыры кіламетры ад чарнобыльскай зоны адчужэння ў вёсцы Зялёная Паляна Кіеўскай вобласці. Кажа, што пачуваецца выдатна.

У двары ў Калнагузенкі растуць кветкі. Тут жа бегаюць тры малыя ўнучкі, якія прыехалі на лета з Кіева. На гэтай невялікай вуліцы яшчэ чатыры дамы, набытыя сталічнымі жыхарамі пад лецішчы.

Свой дом плошчай 140 квадратных метраў Алёна набыла ў 2014 годзе за 5000 долараў. Яго кошт у валюце быў бы цяпер такі самы, але эквівалент у грыўнях праз падзенне курсу – вышэйшы ўдвая.

Праз 34 гады пасля чарнобыльскай катастрофы радыяцыя больш не палохае ўкраінцаў. Жытло побач з зонай адчужэння прыцягвае нізкімі коштамі, прыгажосцю мясцовай прыроды і блізкасцю да сталіцы. Ад Зялёнай Паляны да Кіева 130 кіламетраў, да Прыпяці – 60 кіламетраў.

Пасля аварыі на Чарнобыльскай АЭС радыяцыя распаўсюджвалася з ветрам, дажджамі, а таксама па рэках і падземных водах нераўнамерна, плямамі.

Ва Украіне радыяцыя закранула пяць вобласцяў. Найбольш пацярпелі Кіеўская і Жытомірская, якія цяпер месцяцца ў першай зоне забруджвання. Закрытая 30-кіламетровая тэрыторыя вакол эпіцэнтру аварыі цяпер агароджаная калючым дротам. Там жывуць 107 пажылых самасёлаў, якія адмовіліся пакідаць родныя мясціны.

У некалькіх дзясятках вёсак адразу за калючкай – у другой, у трэцяй і чацвёртай зонах забруджвання – застаюцца тысячы людзей. У 2015 годзе чацвёртую зону адмянілі. Гэтыя тэрыторыі ўжо лічацца чыстымі, хоць мясцовыя жыхары дагэтуль атрымліваюць чарнобыльскія льготы.

Зялёная Паляна адносіцца да былой чацвёртай зоны. У той жа час раённы цэнтр Іванкоў належыць да трэцяй, хоць ён і далей ад Чарнобылю.

Алёна абрала дом з-за надзейных цагляных сценаў, цэлага даху і прымальнай цаны. Адыгралі ролю і звесткі дазіметра, якія паказалі норму.

Ганна, дачка Алёны, кажа, што вёска зручная тым, што ёсць водаправод, газ і добрыя дарогі.

Знайсці ды аформіць дом сям'і Калнагузенка дапамагла юрыст і былая рыэлтарка з Іванкова Кацярына Марчанка. Яна кажа, што попыт на жытло каля зоны стабільна высокі.

Раманаўка шчыльна прымыкае да зоны адчужэння. Людзей вабіць ціхая мясцовасць і кошт жытла, які стартуе ад 20 000 грыўняў (каля $ 750). А за 30 000 грыўняў (каля $ 1100), паводле рыэлтара, можна набыць цагляны дом плошчай 80 м².

Перасяленцы з Данбасу ўжо рассяліліся, і жытло каля Чарнобылю цяпер купляюць збольшага жыхары Кіева і Кіеўскай вобласці. Марчанка кажа, што ў сувязі з каранцінам кіяўляне з'явіліся ў кожнай вёсцы.

У студзені – сакавіку 2020 года ў Іванкоўскі раён прыехалі 50 чалавек, у Палескі – восем.

Жыць каля зоны ўсё яшчэ небяспечна: не ўсю радыяцыю можна вымераць бытавым дазіметрам, які ўлоўлівае толькі выпраменьванне гама-, але не альфа- і бэта-спектру, сцвярджаюць фізікі ды эколагі.

Рашыд Алімаў нядаўна правёў радыелагічную выведку ў зоне забруджвання ў Бранскай вобласці Расеі. Ён кажа, што лес, у якім гэтак любяць гуляць жыхары зоны, небяспечны. Небяспечныя таксама лясныя грыбы і ягады.

Старая Маркаўка з трох бакоў акружаная вёскамі-прывідамі. Наталля Ткачэнка жыве тут разам з мамай, якая не выязджала з вёскі з часу аварыі на ЧАЭС.

Жанчына ніколі не баялася збіраць грыбы і ягады ў мясцовым лесе. Кажа, што ведае ўсе небяспечныя радыеактыўныя плямы.

Праходзячы ўглыб лесу, яна паказвае, дзе раней былі адселеная ў 1986 годзе вёска Бабёр і закрытая ў 1992-м вёска Новая Маркаўка.

Ткачэнка паказвае, што праз пяцьсот метраў пачынаецца Чарнобыльская пушча – радыеактыўны лес, які ўваходзіць у зону адчужэння.

У Старую Маркаўку таксама прыязджаюць людзі. Найчасцей гэта дачнікі з Кіева. Але сёлета красавіцкія пажары знішчылі большую частку лесу. Жанчына паказвае згарэлы мурашнік і распавядае пра зайцаў, якія выбягалі з гушчару, ратуючыся ад пажараў.

Вёска Базар Жытомірскай вобласці трапіла ў другую зону забруджвання пасля таго, як на пачатку 1990-х там выявілі радыеактыўны ёд. З-за гэтага статусу там дагэтуль нельга купіць жытла, але ахвочых сюды пераехаць штогоду ўсё больш.


Былы мэр, а цяпер стараста вёскі Аляксандр Будзько ў сярэдзіне 2000-х прапанаваў здаваць пустыя дамы ўсяго за 25 капеек за квадратны метр: арандаваць дом можна за 15–20 грыўняў (прыкладна $ 0,75).

Будзько рэкламаваў прапанову ў газетах ды інтэрнэце. У вёску сталі прыязджаць людзі – у асноўным былыя жыхары, што сумуюць па родных мясцінах. А ў 2014 годзе прыбылі першыя перасяленцы з Данбасу – пажылая пара з Луганску, а потым і іхныя дзеці, медыкі паводле адукацыі.

Цяпер у Базары 573 жыхары. А ў 2004-м, калі Будзько стаў мэрам, тут было каля 240 чалавек. Прыналежнасць да другой зоны забруджвання ўскладняе пераезд у вёску. Стараста ўжо шмат гадоў дамагаецца, каб гэты статус знялі ці хаця б перавялі ў трэцюю зону.

Не ўсе падзяляюць ягоны аптымізм. Эколаг Рашыд Алімаў сцвярджае, што перыяд паўраспаду цэзію і стронцыю – каля 30 гадоў, але нават пасля гэтага яны небяспечныя.

Акрамя павышанай рызыкі анкалагічных захворванняў, некаторыя даследаванні сведчаць пра негатыўны ўплыў радыенуклідаў на разумовае развіццё дзяцей.

закінутыя вёскі перамяжоўваюцца з жылымі. Уздоўж добра захаванай асфальтаванай дарогі растуць палявыя кветкі.

Каля пустой вёскі Пуховае мужчыны і хлопчыкі ловяць рыбу, п'юць піва і загараюць. 40-гадовы Руслан у камуфляжных штанах і кепцы закідвае вуду і распавядае, што ўжо дваццаць гадоў патрулюе блокпосты пры ўездзе ў зону адчужэння. Ён пацвярджае, што ў апошнія гады людзі з Кіева купляюць лецішчы ў навакольных вёсках з-за нізкай цаны і добрай інфраструктуры. З савецкага часу тут засталіся электрычнасць, водаправод і газ.

Алёна Калнагузенка хваліць гэтыя месцы за дабрыню людзей, якія дапамаглі ёй, гарадской жыхарцы, абжыцца. Спачатку валанцёры з Кіева прывезлі мэблю, пыласос, імбрык і лядоўню, пазней суседзі прыносілі ёй то бульбу, то малако.

Дом без вокнаў рамантавалі ўсёй сям'ёй, а за пяць гадоў пабудавалі яшчэ і альтанку. У мінулым годзе Алёна частавала ўсіх суседзяў выгадаванымі ёю памідорамі. У жанчыны інваліднасць з-за дыябету, але ў Зялёнай Паляне яна адчувае сябе нашмат лепш, чым у Луганску.