Глеб
«Гэта сталенне ды сінякі, што патрэбныя любой нацыі, але яны прыйшліся менавіта на нашае пакаленне, і перажываць гэта ўсё – менавіта нам»
Глеб
«Гэта сталенне ды сінякі, што патрэбныя любой нацыі, але яны прыйшліся менавіта на нашае пакаленне, і перажываць гэта ўсё – менавіта нам»
Глеб – фатограф, дзеяч мастацтва. Ён цяжка перажываў сітуацыю ў краіне яшчэ з пачатку COVID-крызісу, а пасля выбараў уцягнуўся ў актыўную пратэставую дзейнасць. Са жніўня 2020 года адчуваў, што не можа дазволіць сабе адпачываць: акрамя асноўнай дзейнасці, Глеб займаўся рознымі творчымі праектамі на тэму барацьбы за палітычныя і грамадзянскія правы ў Беларусі. На гэта сыходзіў увесь вольны час. Толькі праз тры месяцы бесперапыннай дзейнасці, стрэсу ды эмацыйнага знясілення ён пачаў усведамляць і прапрацоўваць зазнаныя траўмы. На момант інтэрв'ю Глеб рыхтаваўся да пераезду ў Варшаву.
Я палітолаг паводле адукацыі, і, як ні дзіўна, менавіта праз навучанне на гэтым факультэце ў мяне была абсалютна апалітычная пазіцыя цягам усяго жыцця. Так ці інакш я разумеў, што любая палітыка – гэта гвалт над звычайнымі грамадзянамі. Гэта наагул дзіўная асаблівасць беларусаў: мы здолелі пабудаваць за 26 гадоў палітычны вакуум, у якім фармуем сваё жыццё так, каб нас нічога не звязвала з дзейнасцю ўладаў. Але за апошнія паўгода ўсё вельмі памянялася. Увесну здарыўся COVID. Поўная бяздзейнасць і некампетэнтнасць уладаў... Усё гэта было настолькі зневажальна ў стасунку да звычайных грамадзянаў. Мяне гэта моцна зачапіла, і я пачаў палітызавацца.
Першы месяц актыўнасці для мяне – ліпень. Тады я пачаў браць удзел у падзеях: паходы на ланцугі салідарнасці, маршы, расклейка постараў па горадзе ды іншы палітычны актывізм. У сувязі з гэтым я ўвесь час быў у стане стварэння разнастайных новых ідэяў, якія маглі б дапамагчы ў барацьбе.
Першы месяц актыўнасці для мяне – ліпень. Тады я пачаў браць удзел у падзеях: паходы на ланцугі салідарнасці, маршы, расклейка постараў па горадзе ды іншы палітычны актывізм. У сувязі з гэтым я ўвесь час быў у стане стварэння разнастайных новых ідэяў, якія маглі б дапамагчы ў барацьбе.
«Гэта дзіўны быў час, вельмі светлы. Ты верыш у тое, што робіш. Упершыню ў жыцці адчуваеш людзей, якія думаюць гэтак жа, як і ты. Разумееш, што Беларусь мяняецца дзень за днём. Цябе гэта здзіўляе, натхняе, ты ў гэтым ёсць, але пры гэтым ты разумееш, што наперадзе немінучы гамон наступіць так ці інакш. Разумееш, што ёсць цяпер жыццё, ёсць выбары, а што будзе пасля выбараў – ніхто не ведае».
Гэта дзіўны быў час, вельмі светлы. Ты верыш у тое, што робіш. Упершыню ў жыцці адчуваеш людзей, якія думаюць гэтак жа, як і ты. Разумееш, што Беларусь мяняецца дзень за днём. Цябе гэта здзіўляе, натхняе, ты ў гэтым ёсць, але пры гэтым ты разумееш, што наперадзе немінучы гамон наступіць так ці інакш. Разумееш, што ёсць цяпер жыццё, ёсць выбары, а што будзе пасля выбараў – ніхто не ведае.
Як і я, большасць маіх сяброў жылі днём да 9 жніўня. Гэта значыць, ува ўсіх былі планы да 9 жніўня, далей ніхто не разумеў, што будзе адбывацца. Вось у ліпені я яшчэ даваў сабе магчымасць напляваць на ўсё на пару дзён, адпачыць. Хоць менавіта тады я выявіў у сабе нейкае заўзятае імкненне быць палітычна актыўным ува ўсім, у тым ліку ў творчасці. Гэта было так выдатна разумець: тое, што ты робіш, – гэта важна. Важней за любую тваю іншую патрэбу. Потым адбыліся выбары...
Пачатак жніўня – пекла яшчэ тое. Першыя тры-чатыры дні, калі адбываліся ўсе гэтыя жудасныя баявыя дзеянні, наагул не расслабляешся ні на секунду, проста няма такога стану ўнутры. Пастаяннае напружанне, пастаянна пад ударам: азіраешся, думаеш пра тое, дзе ты, што вакол адбываецца, што пішаш у інтэрнэце. Я яшчэ дапамагаў зняволеным. У мяне некалькі сяброў былі ў турмах. Удзень ты валанцёрыш, спрабуеш зразумець, хто дзе, як перадачу перадаць. Потым увечары выходзіш на вуліцу, да ночы жывеш там і вяртаешся дамоў позна, ледзь засынаеш. І так вось чатыры дні, гэта было досыць інтэнсіўна. Усе спалі пару гадзінаў, бо немагчыма было нармальна спаць праз бесперапынны кашмар.
Пачатак жніўня – пекла яшчэ тое. Першыя тры-чатыры дні, калі адбываліся ўсе гэтыя жудасныя баявыя дзеянні, наагул не расслабляешся ні на секунду, проста няма такога стану ўнутры. Пастаяннае напружанне, пастаянна пад ударам: азіраешся, думаеш пра тое, дзе ты, што вакол адбываецца, што пішаш у інтэрнэце. Я яшчэ дапамагаў зняволеным. У мяне некалькі сяброў былі ў турмах. Удзень ты валанцёрыш, спрабуеш зразумець, хто дзе, як перадачу перадаць. Потым увечары выходзіш на вуліцу, да ночы жывеш там і вяртаешся дамоў позна, ледзь засынаеш. І так вось чатыры дні, гэта было досыць інтэнсіўна. Усе спалі пару гадзінаў, бо немагчыма было нармальна спаць праз бесперапынны кашмар.
Потым пачалося паслабленне: хлопцаў павыпускалі з турмаў, людзі выйшлі на вуліцы – і пачалося. Можна сказаць, жыццё стала крыху прасцейшым. Але вось праблема: калі ўваходзіш у гэты рытм – вельмі цяжка ад яго адмовіцца. Я пачаў здымаць пратэсты, тыдні два без перадышкі хадзіў на ўсе акцыі ды маршы, і, у існасці, гэта стала маёй умоўна другою працаю.
Потым пачалося паслабленне: хлопцаў павыпускалі з турмаў, людзі выйшлі на вуліцы – і пачалося. Можна сказаць, жыццё стала крыху прасцейшым. Але вось праблема: калі ўваходзіш у гэты рытм – вельмі цяжка ад яго адмовіцца. Я пачаў здымаць пратэсты, тыдні два без перадышкі хадзіў на ўсе акцыі ды маршы, і, у існасці, гэта стала маёй умоўна другою працаю.
Мне пашанцавала, што я да псіхатэрапеўта хаджу ды ўвесь гэты час у мяне было падтрыманне і дапамога ў пытаннях, як гэта ўсё перажываць: бывалі моманты, калі я сам не разумеў, як гэта ўсё пражыць. Добра хоць, што на тры дні ў вёску зʼехаў, трохі перазапусціўся.
І вось 2–3 месяцы, ліпень, жнівень і верасень, у мяне прайшлі на велізарных хуткасцях, без прыпынку. Толькі ў кастрычніку я пачаў даваць сабе нейкія паблажкі, і тое, хутчэй, гвалтоўна. Проста стала ясна, што ўсе гэтыя падзеі яшчэ надоўга затрымаюцца. Зʼявілася ўсведамленне, што ты са спрынтарскай дыстанцыі выходзіш на марафон. Нясешся, нясешся – і разумееш: калі так яшчэ два тыдні будзеш несціся, то потым проста на месяц выпадзеш з жыцця, выгараўшы канчаткова.
А прымушаць сябе адпачываць трэба было, бо, якім бы свядомым я сябе ні лічыў, у мяне быў момант, калі я падсеў на гэты адрэналін. Для мяне гэта стала камфортавым станам.
А прымушаць сябе адпачываць трэба было, бо, якім бы свядомым я сябе ні лічыў, у мяне быў момант, калі я падсеў на гэты адрэналін. Для мяне гэта стала камфортавым станам.
Падмена паняткаў з нармальным жыццём. Калі нормаю робіцца не норма. Калі звычайным сталася вось гэтае лётанне, сталае перабыванне ў навінавым кантэксце, на акцыях, на вуліцы – не ў бяспечных для сябе ўмовах. І ў нейкі момант гэта ўсё робіцца штодзённасцю. Усім, што ў цябе ёсць. А ў дзень, калі не адбываецца ніякіх падзеяў, ты думаеш, што цяпер рабіць.
У верасні затрымалі блізкую сяброўку-мастачку за ейную ліпеньскую мастацкую акцыю.
А ў самым пачатку кастрычніка я зняў адну працу, якая атрымалася віруснай. Увагі было вельмі шмат, я не быў да гэтага ўсяго гатовы. Мастачка, якую тады затрымалі, мне потым напісала, каб я быў больш асцярожны. Аказваецца, я праходжу ў ейнай справе: там ёсць фотаздымак, за які яе і асудзілі, там я разам з ёю на акцыі стаю. А ў нас, у праваахоўных органах, як я зразумеў, гэта так працуе: цябе не чапаюць, пакуль ты не мільганеш дзесьці двойчы ці тройчы. Мы з дзяўчынай і сябрам пастанавілі паехаць у Кіеў менавіта праз гэтую гісторыю. Бо я разумеў, што калі некага закранула маё відэа, то ён прыйдзе бліжэйшым часам.
Магчыма, я стаміўся на працы ды крыху запанікаваў ад ахопу, бо не чакаў яго, я не ведаў, што мне з гэтым рабіць. Але лепш засцерагчы сябе. Вынес усю тэхніку з дому: былі яшчэ паралельна праекты, над якімі працаваў, а калі прыходзяць арыштоўваць – усё гэта адбіраюць. Не хацеў пазбавіцца працаў у кампʼютары. Яшчэ страшна было, каб не зʼявіліся дадатковыя прычыны мяне вінаваціць у чымсьці, таму проста ўсё вынес. У гэты момант я ўжо пачаў думаць пра пераезд у іншую краіну. У Кіеў ехаў, каб у тым ліку паглядзець, як там жыць, прыцаніўся да працы, да жытла, была такая мікравыведка.
А ў самым пачатку кастрычніка я зняў адну працу, якая атрымалася віруснай. Увагі было вельмі шмат, я не быў да гэтага ўсяго гатовы. Мастачка, якую тады затрымалі, мне потым напісала, каб я быў больш асцярожны. Аказваецца, я праходжу ў ейнай справе: там ёсць фотаздымак, за які яе і асудзілі, там я разам з ёю на акцыі стаю. А ў нас, у праваахоўных органах, як я зразумеў, гэта так працуе: цябе не чапаюць, пакуль ты не мільганеш дзесьці двойчы ці тройчы. Мы з дзяўчынай і сябрам пастанавілі паехаць у Кіеў менавіта праз гэтую гісторыю. Бо я разумеў, што калі некага закранула маё відэа, то ён прыйдзе бліжэйшым часам.
Магчыма, я стаміўся на працы ды крыху запанікаваў ад ахопу, бо не чакаў яго, я не ведаў, што мне з гэтым рабіць. Але лепш засцерагчы сябе. Вынес усю тэхніку з дому: былі яшчэ паралельна праекты, над якімі працаваў, а калі прыходзяць арыштоўваць – усё гэта адбіраюць. Не хацеў пазбавіцца працаў у кампʼютары. Яшчэ страшна было, каб не зʼявіліся дадатковыя прычыны мяне вінаваціць у чымсьці, таму проста ўсё вынес. У гэты момант я ўжо пачаў думаць пра пераезд у іншую краіну. У Кіеў ехаў, каб у тым ліку паглядзець, як там жыць, прыцаніўся да працы, да жытла, была такая мікравыведка.
«Увесь тыдзень перад паездкай я кожны дзень засынаў з думкаю, што заўтра па мяне прыйдуць: я прадумваў, што я буду казаць, як тлумачыць сваю ўлучанасць у пратэст?»
«Увесь тыдзень перад паездкай я кожны дзень засынаў з думкаю, што заўтра па мяне прыйдуць: я прадумваў, што я буду казаць, як тлумачыць сваю ўлучанасць у пратэст?»
На той момант у Беларусі нічога страшнага ў гэтым не было. Па-мойму, усе да падобнага ўжо даўно гатовыя. Я разумеў, што пасяджу максімум 15 содняў і выйду, усё будзе нармальна. Мяне там дакладна ніхто не будзе біць, гвалтаваць, а адміністратыўны арышт – у гэтым няма нічога страшнага. Проста ведаў, што мне трэба зрабіць усё, каб гэта засталося толькі адміністратыўным арыштам, каб не «прышылі» больш нічога. Вось і ўсё.
Я ад адной рэчы ў Кіеве афігеў, да гэтага такога не назіраў: я ўпершыню ўбачыў беларускую міграцыю, якая сочыць за пратэстам. Гэта асаблівы эмацыйны стан беларусаў, якія з той ці іншай прычыны не могуць выйсці ў нядзелю на марш. Яны настолькі актыўна сочаць за навінамі, што я ў нейкі момант перастаў разумець, навошта гэта. Такое панурае адчуванне самабічавання, калі ты нічога не можаш зрабіць, ніяк не можаш дапамагчы: ты ж у іншай краіне, можаш толькі падтрымаць. Але ўсё роўна перажываеш. Мне нават здалося, што гэтыя людзі перажываюць значна больш, чымся я на пратэсце. Вельмі сумна, я адразу згадаў той нядзельны марш, які я ўпершыню прапусціў.
Я ад адной рэчы ў Кіеве афігеў, да гэтага такога не назіраў: я ўпершыню ўбачыў беларускую міграцыю, якая сочыць за пратэстам. Гэта асаблівы эмацыйны стан беларусаў, якія з той ці іншай прычыны не могуць выйсці ў нядзелю на марш. Яны настолькі актыўна сочаць за навінамі, што я ў нейкі момант перастаў разумець, навошта гэта. Такое панурае адчуванне самабічавання, калі ты нічога не можаш зрабіць, ніяк не можаш дапамагчы: ты ж у іншай краіне, можаш толькі падтрымаць. Але ўсё роўна перажываеш. Мне нават здалося, што гэтыя людзі перажываюць значна больш, чымся я на пратэсце. Вельмі сумна, я адразу згадаў той нядзельны марш, які я ўпершыню прапусціў.
Адчуванне, што ты аддасі ўсіх, калі не выйдзеш у нядзелю. Аддасі ідэю, аддасі ўсё, што здарылася да гэтага. Гэта такі моцны псіхалагічны ціск, але толькі ты сам сабе яго ствараеш.
Я дакладна магу сказаць, што цягам трох месяцаў я жыў у бесперапынным стане рацыянальнага кантролю сітуацыі. У стане, калі я не дазваляў сабе перажываць пачуццяў ды эмоцыяў. Гэта досыць траўматычная штука. Яна з аднаго боку правільная: калі трапляеш «на вайну», у цябе ёсць базавая патрэба – выжыванне, а перажываць цэлы спектр розных пачуццяў – тыпу адчування прыгожага або болю – забірае шмат энергіі. Адпаведна, на час ты блакуеш у сабе гэтыя пачуцці і нясешся далей. Але псіхіка так працуе, што гэтыя пачуцці ціснуць на цябе знутры, і табе ўсё цяжэй і цяжэй, ты робішся больш злым, раздражняешся ды не разумееш чаму.
«Потым у нейкі момант я зразумеў, што не пражыў гэтага ўсяго з 9 жніўня, я нічога не пражыў. Згадваю, што за ўвесь час я заплакаў адзін раз, хоць хацелася заплакаць, умоўна, 20 разоў».
Потым у нейкі момант я зразумеў, што не пражыў гэтага ўсяго з 9 жніўня, я нічога не пражыў. Згадваю, што за ўвесь час я заплакаў адзін раз, хоць хацелася заплакаць, умоўна, 20 разоў.
І зноў жа, ёсць адчуванне, што я не ў бяспецы, калі адкрываюся для эмоцыяў. Калі я дазваляю пачуццям быць, у тым ліку і негатыўным пачуццям, выкліканым навінамі, палітычнаю сітуацыяй, то робіцца балюча. І гэты боль... Раз табе балюча – пяты раз табе балюча, дзясяты раз табе балюча. І ты пачынаеш задумвацца: навошта мне так шмат болю? Для чаго? Прасцей жа без гэтага.
Цяпер я спрабую вярнуць гэтае нармальнае жыццё, дзе я і адчуваю, і думаю. Я спрабую вярнуць гэты баланс. Мне ў гэтым вельмі моцна дапамагае творчасць. Але ўсё роўна для мяне гэта нібыта зноўку вучыцца хадзіць. Заданне такой жа складанасці. Гэтыя пачуцці аказаліся настолькі глыбока заблакаваныя, што нават проста пражыць адно перажыванне нейкае, не прааналізаваўшы яго, не падмяніўшы рацыянальным аналізам пачуццяў, – для мяне тытанічны высілак.
Цяпер я спрабую вярнуць гэтае нармальнае жыццё, дзе я і адчуваю, і думаю. Я спрабую вярнуць гэты баланс. Мне ў гэтым вельмі моцна дапамагае творчасць. Але ўсё роўна для мяне гэта нібыта зноўку вучыцца хадзіць. Заданне такой жа складанасці. Гэтыя пачуцці аказаліся настолькі глыбока заблакаваныя, што нават проста пражыць адно перажыванне нейкае, не прааналізаваўшы яго, не падмяніўшы рацыянальным аналізам пачуццяў, – для мяне тытанічны высілак.